MOSSELBAAI NUUS - Eskom se onvermoë om in die land se kragvoorsieningsbehoeftes te voorsien knel die ekonomie en verhoed werkskepping. Dis die mening van scenariobeplanner en die hoof uitvoerende beampte van die Suid-Afrikaanse Instituut vir Rasseverhoudinge (SAIRR), dr Frans Cronjé, wat op Woensdag-aand, 25 Oktober aan Mosselbaai Afriforum se gaste vier toekomsgerigte scenariosketse voorgehou het.
Die prentjie wat hy van die oggend na die verkiesing in 2024 skets, is ietwat donker.
Die SAIRR is 'n beleidsorganisasie wat in-vloed op regeringseleidsbesluite wil uitoefen. 'n Span toekomsnavorsingsanalitici ondersoek onder leiding van dr Cronjé tendense, risiko's, skep scenarios en ondersoek waarskynlikhede.
"Scenariosketse faktor juis die onwaarskynlike in, in die toekomsperspektief," het dr Cronjé gesê.
Die eerste scenario is die Breë Pad, waar die regering die ekonomiese hervormings lei en die land meer welvarend word en oop en vry bly. Die tweede is die Smal Pad, waar die regering sélf groei bevorder deur ekonomiese hervormings soos deregulering van die arbeidsmark, maar mense se reg om te protesteer en kritiseer, beperk. In die derde scenario, die Rocky Road, speel die staat 'n toenemend aktiewe rol in die bestuur van die ekonomie, maar beperk kritiese terugvoer en die verminder individuele vryheid. Die vierde, die Tolpad scenario, taan ekonomiese groei, onderdruk die owerhede stygende openbare protes en kan die regering tot 'n val kom.
Die scenarios in perspektief gestel deur 'n globale oorsig oor onder meer die wêreld-ekonomie en hoe Suid-Afrika daarin inpas en presteer.
"Suid-Afrika dra net minder as een persent tot die wêreldekonomie by. Die land se geld-eenheid, die Rand, verswak in waarde sedert 1982, toe dit laas 1:1 tot die Amerikaanse Dollar verhandel het, met gemiddeld een derde per dekade. Geldwaarde van R20:1USD is nie vergesog nie," maan dr Cronjé.
Hoewel die swak geldwaarde 'n positiewe impak op sommige sektore mag hê, sal ander, soos mynbou daarby kan baat. Uitvoere sal wel daaronder ly.
In die jare 2005 - 2007 laas is 'n ekonomiese groeitempto van ongeveer vyf persent gehandhaaf. In die Begrotingstoespraak op 25 Februarie het die minister van finansies, mnr Nhlanhla Musa Nene, aangedui die staat wil teen 2017 'n groeikoers van drie persent haal. Daar is egter knelpunte wat dié mikpunt kan belemmer.
"Uit Suid-Afrika se 55 miljoen mense, is 33 miljoen bo 30, en het net 14 miljoen werk. 'n Totaal van16 miljoen ontvang welsynstoelaes. 18 Miljoen werkendes is as belastingbetalers geregistreer, maar hiervan verdien slegs vyf miljoen genoeg om belasting te betaal.
"Die belastingbasis groei nie, en staatskuld neem kommerwekkend toe," maan dr Cronjé.
"Binne 40 jaar kan die situasie wees dat 50 persent van die bevolking nog nooit gewerk het nie. Op die kort en medium termyn kan dit weinig groei in die middelklas meebring.
"Die grootste enkele probleem wat groei in gevaar stel is die skoolstelsel. Toegang tot onderwys het in die laaste apartheidsjare vinniger gegroei as in die eerste 10 jaar na 1994. Veral wiskundige geletterdheid is kommerwekkend, daarmee saam is die handhawing van standaarde 'n krisis.
"Tog het Suid-Afrika die geleentheid om die intellektuele stukrag van Suider Afrika te word," meen dr Cronjé.
Fiskale tekorte
Die drastiese toename en mense wat van staatstoelaes afhanklik is dra by tot fiskale tekorte, en pas is 'n styging in maatskaplike toelaes aangekondig. In 2001 was 100 mense welsynsafhanklik vir elke 300 mense wat gewerk het. In 2015 het hierdie prentjie omgekeer en het slegs 90 mense werk vir elke 100 welsynsafhanklikes. Dié probleem, sê dr Cronjé, is dat die staat verwagtinge skep sonder om beleidsraamwerkte tot stand te bring wat werk skep.
Disillusie
Werklose mense soek werk en raak toemend ontnugter. Weens die staat se hoë skuldpro-fiel en verlaagde kredietgradering wys dat die land 'n leningsrisiko is wat buitelandse lenings bemoeilik. Onteieningswette en gebeure in die Parlement tydens die Staatsrede wek kommer. Toenemende aanvalle op die vrye samelewing en demokratiese instellings volg.
Tien jaar vooruit
Die scenariosketse en die toekoms wat die volgende 10 jaar op Suid-Afrikaners wag, berus op twee vrae; hoe die staat die ekonomiese druk gaan hanteer, en of die staat 'n vrye en oop samelewing sal wees waar demokra-tiese instansies nie in die wiele gery word nie.
"Solank die ekonomie nie na behore groei nie, sal nie in verwagtinge voldoen kan word nie," meen dr Cronjé.
"Die gebeure tydens die Staatsrede wys daarop dat die volgende binne die sowat twee tot drie jaar sal realiseer:
Die staat sal self meer aandring om die ekonomie te bedryf deur arbeid en bemagtigings-wetgewing strenger toe te pas, belastings te verhoog, welsyn toenemend te gebruik, hoewel kapitale beleggings ingeboet moet word omdat die staat nie meer die kredietrekord het om buitelands te kan leen nie, skole sal steeds onderpresteer, Eskom se kragvoorsiening sal nie genoegsaam kan herstel nie, werkskeppingsteikens sal nie gehaal word nie, ontevredenheid onder die jongemense sal groei en protesaksie sal meer geweldadig groei. Gegewe Eskom sal die ekonomiese groei-koers onder 3% bly en die werkloosheidsyfer sal digby 25% bly. Die geldeenheid sal verder verswak, inflasie mag binne die teikenband bly maar rentekoerse sal moet styg.
Die vier scenarios is in dr Cronjé se boek, A Time Traveller's Guide to Our Next Ten Years, wat onlangs vrygestel is, vervat.
'Ons bring jou die nuutste Mosselbaai, Tuinroete nuus'
